شوخی شوخی جدی شد! - اسلیم فا

با سبزواری که در صحنه زنی، خود واقعی و مخوفش را پشت نفر دوم و نوچه بانمک بودن پنهان می کند تا به وقتش زیر پای نفر یک گروه یعنی اسد را خالی کند و به جایش بنشیند، کجا نسبتی با مجید ساده دل سیب خنده دارد که همچون جری لوئیس، موهای صافش را به یک طرف شانه زده و به دوستش بهراد می گوید: دوست داری برات شعر بخونم؟ بیا تا جونس (مونس) هم، یار هم، غمخوار هم باشیم؟ این فاصله بعید شخصیت ها و نقش های تازه با تیپ ها و نقش هایی قدیمی، جز نشان از توانایی و پیشرفت مجید صالحی به لحاظ بازیگری ندارد.

اما فارغ از اذعان به این تبحر و تحسین این درخشش، موضوع مهم و قابل اشاره، چرخش مجید صالحی از بازی در نقش ها و فیلم و سریال های کمدی به نقش ها و آثاری جدی است. این کوچ و کوشش برای تغییر پرسونا و شمایل، البته تنها محدود و منحصر به مجید صالحی نیست و بسیاری از ستاره های دیگر عرصه کمدی هم، قدم هایی برای زورآزمایی در نقش ها و فیلم های غیرکمیک و جدی برداشته اند. این کوچ یا دست کم حضورهای هر از گاهی در نقش های جدی، بیشتر از این که صرفا به دلیل تجربه در گونه های دیگری از بازیگری باشد، عمدتا به دلیل بی اعتنایی سینمای ایران به عرصه کمدی است و به ندرت پیش می آید یک بازی و نقش کمدی را که اتفاقا بسیار هم برایش زحمت کشیده شده، در محافل نقد و داوری جشنواره ای، جدی بگیرند و آن را شایسته جایزه و حتی تحسین بدانند. این بی مهری، غالبا کمدین ها را تا حدی دلسرد می کند و آنها را به صرافت کوچ به سمت حیطه سینمای جدی و به اصطلاح هنری تر و نقش های جدی می اندازد تا بگویند و اثبات کنند که بازیگر هستند. انگار خود کمدی برای اثبات این امر کفایت نمی کند و چیزهایی کم دارد. درحالی که کمدین های درخشان تاریخ سینما به اهمیت و ارزش و سختی کمدی واقف بودند و فارغ از برخی تجربه ها در گونه های دیگر بازیگری، حاضر نبودند آن جایگاه را با هیچ فضای دیگری معاوضه کنند. رضا عطاران، سعید آقاخانی، جواد عزتی و اخیرا مهران غفوریان، از شاخص ترین بازیگرانی هستند که با وجود پشتوانه ای قابل اعتنا در کمدی و البته حضور کم و بیش در این عرصه، چند سالی است نقش های غیرکمیک را هم جدی گرفته اند. از قضا موفقیت های جشنواره ای و برنده شدن سیمرغ هم به مذاقشان خوش آمده و باعث شده آنها نقش های جدی را در اولویت قرار دهند. حالا به نظر می رسد مجید صالحی هم بدش نمی آید نقش های جدی را در فیلم و سریال ها بازی کند و جنبه های دیگری از استعدادش را نشان دهد.

تلویزیون / دلبندی ماندگار

در ابتدا: 22 سالش بود که با سیب خنده در کنار رضا عطارانِ کارگردان قرار گرفت تا در بافت جُنگی یکی از مجذوب کننده ترین برنامه های طنز و شاداب برای بچه ها و نوجوانان در تلویزیون، بتواند یکی از تیپ های ماندگار را خلق کند. تیپی که در ادامه تبدیل به عروسک دست دراز مجموعه مجید دلبندم شد و صالحی با این اثر صداپیشگی را تجربه کرد. این همکاری برای بار سوم به طور پیاپی با قطار ابدی تکرار شد اما صالحی در دهه 80 راستا دیگری را شروع کرد که بر راستا حرفه ای او در سینما هم اثر گذاشت.

راستا: اولین بار با نقش طنز در یک اثر داستانی در زیر آسمان شهر دیده شد و هر چند سال های پر کار صالحی در دهه 80 گاهی با بازی در دو سریال به طور همزمان می گذشت اما او یادش نرفت که نقش جدی را هم در همان اثنا، تست بزند. به همین اعتبار نقشی فرعی اما نسبتا جدی را در سریال پلیس جوان بازی کرد. پس از آن با کوچه اقاقیا، خوش رکاب، او مثبت و ترش و شیرین روی صفحه نمایش تلویزیون ها با خانواده ها اخت گرفت اما از اوایل دهه 90 با تغییر ترکیب گروه های اصلی طنزساز تلویزیون، اکیپ کمدی های عطارانی هم دستخوش تغییراتی شد و صالحی آرام آرام به محاق رفت. این درحالی بود که تراکم تجربه های کارگردانی او با مجموعه هایی مانند ترش و شیرین، سه در چهار و موج و صخره از نیمه 80 بیشتر هم شده بود. صالحی رویکردش در عبور از طنز و حرکت در راستا فیلم های جدی را از نیمه دهه 90 در تلویزیون هم در پیش گرفت و دو سریال مدینه و آرام می گیریم را بازی کرد.

موفقیت: بعید است نام مجید صالحی با نقشی به یادماندنی تر از مجید دلبندم همنشین گردد. البته با عینک کارشناسی می توانیم درخشش او را در سریال های دیگری هم ارزیابی کنیم اما عوامل زیادی مانند نوستالژی، جوانانه بودن، طنازی و خاص بودن تیپ باعث شده این نام با این شمایل خاص در فکر ها تثبیت گردد.

اینستاگرام / فعال بی حاشیه

اولین پست اینستاگرامی صالحی به هفت سال پیش برمی گردد. زمانی که پس از پایان سریال مدینه از عوامل و بازیگران طی مرنامی تقدیر شده بود. همین که می گردد به سادگی هفت سال را در اینستاگرام او به عقب برگشت و به خاتمه رسید و به دردسر هم نیفتاد، نشان می دهد چندان هم اهل نشستن پای اینستاگرام نیست. با این حال بیش از یک میلیون و صدهزار نفر او را دنبال می کنند. نسبت به موضوعات دیگر درباره دوقلوهای بامزه اش بیشتر پست گذاشته است. دوقلوهایی که گاه تولدشان است گاه فقط در آغوشش خوابیده اند و گاهی با شیرین زبانی درحال تبریک گفتن روز پدر به او هستند. با تمام اینها، اینستاگرام او را می گردد یک صفحه حرفه ای دانست که اغلب کوشش می کند در آن، آخرین تولیداتش را معرفی و تبلیغ کند. صفحه ای که البته از چند ماه گذشته برای تبلیغ فیلم صحنه زنی حاضر در جشنواره فجر، دیگر به روز نشده است.

کارگردانی / کاربلدِ معمولی

خارج از دنیای بازیگری، مجید صالحی تجربه های نسبتا زیاد و البته متفاوتی را هم در عرصه کارگردانی داشته است. گاهی حتی به نام مشاور یا دستیار کارگردان در کنار دیگرانی چون رضا عطاران ظاهر شده و گاهی رأسا به تجربه های جسورانه ای برای ادامه دادن اثر کارگردانی چون میرباقری دست زده است. رویکرد صالحی به کارگردانی نشان می دهد به رغم سادگی در انتخاب نقش ها، اهل خطر کردن است و چندان هراسی از تجربه های تازه و متفاوت به خود راه نمی دهد. در کارگردانی هم همان قدر جسور است که در بازی و برخلاف سال های دهه 80 علاقه دارد با چهره های تازه در نقش های متفاوت دیده گردد و همین علاقه را در بستر کارگردانی هم آزموده است. ام شو هرچند دولت مستعجل بود اما نشان داد مجید صالحی حتی به کارگردانی بیرون از فضای داستانی هم علاقه نشان می دهد و هیچ بعید نیست با افزایش تعداد نقش های جدی در کارنامه اش، به زودی سراغ کارگردانی یک اثر غیر طنز برای سینما یا نمایش خانگی برود. صالحی البته در حوزه کارگردانی نه یک مبتدی ناشی و غیرحرفه ای است و نه یک کارگردان خوش آتیه و متفاوت. اصراری هم ندارد که باشد. او یک کارگردان میانه و خوش دست است که قاب و کات را می شناسد و برای درآوردن مفاهیم و لحظات طنز و شوخی های معنی دار، چندان به دردسر نمی افتد.

فلاش بک / مجید صالحی چطور تمرکز مهران مدیری را به هم زد؟

یادش بخیر و جایتان خالی. دی 92 از طرف همین روزنامه جام جم، رفتیم به سالن استاد سمندریان در تماشاخانه ایرانشهر و نشستیم پای نمایش در شوره زار. بعد از نمایش هم یک گفت و گوی مفصل با مجید صالحی انجام دادیم که ماحصلش با نام کمدین ها دارند جدی گرفته می شوند در روزنامه جام جم (چهارشنبه دی 92) منتشر شد. اگر این مصاحبه را نخواند ه اید که شتاب کنید، اما حتی اگر آن زمان خواننده اش بودید، مرور آن بعد از این چند سال خالی از لطف نیست و تعریف از خودمان نباشد نکته هایی دارد، از جمله همین بحث ارزش و اعتبار کمی که برای کمدی ها در محافل جدی و نقد قائل می شوند. همین طور در بخشی از مصاحبه از صالحی درباره علاقه اش برای نقش های جدی پرسیدیم. بعد از تعریف مقام کمدین ها به او گفتیم شما خوشبختانه از معدود افرادی هستید که سراغ نقش جدی نرفته و (به هر حال) کمدین مانده اید. صالحی گفت: خوشبختانه ندارد البته! به نظرم بازیگر باید بتواند قابلیت بازی کردن هر کاراکتری را داشته باشد. در ادامه هم در جواب به سوال ما پس اگر نقش های جدی پیشنهاد گردد، بازی می کنید؟ گفته بود: بله، بدم نمی آید بازی کنم.

در بخش دیگری هم ما پای مهران مدیری را پیش کشیدیم و این که چرا هیچ وقت (بعد از این همه سال هنوز هم) با او کار نکرده است که جواب داد: پیش نیامده... در ادامه هم شائبه اختلاف سلیقه یا کدورت را رد کرد و ضمن اشاره به این که مسئله ای با هم نداریم گفت: بارها و جاهای مختلف گفته ام که ایشان انسان قابل احترامی است. او و رضا عطاران یک تحول و رنسانسی را در طنز به وجود آوردند.

جالب این که چند سال بعد از این گفت و گو، وقتی صالحی مهمان مهران مدیری در دورهمی بود، ناگهان همین بحث را وسط کشید و گفت: من یه سوال بپرسم تمرکزتون به هم نمی خوره؟... چرا اینقدر از من بدتون میومده شما؟! اگرچه مدیری واقعا تمرکزش را از دست می دهد و انتظار این سوال را نداشت، اما با آسمان ریسمان بافتن به صالحی می گوید اصلا اینطور نبوده و نیست. هر چند مخاطب فهیم و آگاه، با مرور سوال صالحی و جواب مدیری، دستش می آید که حقیقت چیست.

تئاتر / چه می کنه این مجید صالحی در تئاتر

تعداد نمایش ها و حضورهای صحنه ای مجید صالحی به تعداد انگشتان دو دست نمی رسد که بخواهیم آن را به بخش های در ابتدا، راستا و موفقیت تقسیم کنیم، چرا که جذب زودهنگام او به تلویزیون و سینما، مجال چندانی برای نقش آفرینی در تئاتر به این بازیگر نداد. با این حال صالحی که با آنتیگونه فعالیت در تئاتر را شروع کرد، در همان معدود دفعاتی که طی این سال ها روی صحنه رفته، بازی های چشمگیری داشته است که بسیار مورد توجه مخاطبان قرار گرفت، به ویژه بازی هایش در نمایش شایعات به کارگردانی رحمان سیفی آزاد که هنرنمایی اش در کنار چهره هایی چون جواد عزتی، سعید چنگیزیان، احمد ساعتچیان، رویا میرعلمی، فهیمه امن زاده، نگار عابدی و بهرام افشاری، مخاطبان را از خنده روده بر می کرد و در شوره زار به کارگردانی حسین کیانی و در نقش عجیب و غریب و مالیخولیایی یک سرباز. آخرین نمایشی که مجید صالحی با آن همراهی کرده، چه می کنه این عادل فردوسی پور مربوط به سال 94 است. کاش صالحی میان مشغله سینمایی اش، وقتی هم برای تئاتر - البته اگر این کرونا و اوضاع مالی اسفناکش بگذارد- در نظر بگیرد و با نقش هایی واقعا متفاوت، تماشاگران را به وجد بیاورد.

نمایش خانگی / سیاوش عبور از آتش

در ابتدا: سال 93 همراه با کمال تبریزی با سریال طنز ابله به نمایش خانگی پا گذاشت. اثری که صالحی را در کنار بازیگران طنز دیگری چون محسن تنابنده، احمد مهران فر، مهران احمدی، سیامک انصاری و بهنام تشکر با ذائقه های متفاوت در کمدی قرار می داد. این مجموعه اگرچه در میان اولین مجموعه های حیات تازه نمایش خانگی به مخاطبان عرضه شد و نسبتا مورد استقبال قرار گرفت اما عملا به موفقیت چندانی دست نیافت.

راستا: یک سال بعد مجید صالحی حضورش را در نمایش خانگی با آسپرین ادامه داد اما نام او فقط زمانی به صورت جدی تر همراه با شبکه شنیده شد که تصمیم گرفت یکی از شخصیت های فرعی سریال شاهگوش را در اسپین آفی به نام سال های دور از خانه ادامه دهد. نکته اینجا بود که صالحی در واقع با این اثر، کارگردانی اثری را بر عهده می گرفت که پیش از او میرباقری به ساختش مشغول بود. ام شو تجربه متفاوت صالحی در برنامه های گفت و گومحور، خیلی زود و پس از صحبت های انتقادی اکبر عبدی نسبت به رئیس جمهور متوقف شد تا صالحی به مجموعه داستانی سیاوش با نقشی تازه و طعمی تازه بپیوندد.

موفقیت: با تنها چهار اثر جدی در عرصه نمایش خانگی، قضاوت درباره موفقیت صالحی در این میدان کمی سخت است. خصوصا که این مجموعه ها اغلب در تراز سریال های دیده شده در وی اودی ها و نمایش خانگی نیستند.

با این همه به نظر می رسد اقبال نسبی تماشاگران به سریال سیاوش بتواند راستا تجربه نقش های جدی را برای صالحی، پررنگ تر کند.

سینما / یکی بود یکی نبود...

در ابتدا: انتظار هم می رفت که درخشش صالحی در تلویزیون با مجموعه های سیب خنده، مجید دلبندم و قطار ابدی، پای این بازیگر بانمک و مستعد را به سینما هم باز کند. حضور اول او در سینما اما با یک شانس خوب همراه بود، کناره گیری حمید جبلی از بازی در فیلم یکی بود یکی نبود (1379) به کارگردانی ایرج طهماسب. چه چیزی از این بهتر؟ فیلمی که علاوه بر ورود صالحی به سینما، به دلیل همکاری با طهماسب و جبلی (نویسنده و گوینده یکی دو عروسک فیلم)، دانشگاهی برای او بود.

راستا: بعد از سه چهار سال وقفه که صالحی دوباره به تلویزیون برگشته بود، چرخ های فعالیت سینمایی اش روغنکاری شد و پرکاری از راه رسید و صالحی در انبوهی از فیلم ها ظاهر شد که عمدتا کمدی های سبک، مفرح و سرگرم کننده ای بودند. عموما هم صالحی را در تیپی همیشگی می دیدیم، چهره ای با بامزگی هایی که هم خودش ظاهرا بدش نمی آمد آنها را تکرار کند و هم تماشاگران روی خوشی به آن نشان می دادند. موفقیت فیلم ها در گیشه هم نقش مهمی در ادامه این راستا از سوی صالحی داشت. در میان آن فیلم های دهه 80 صالحی، شاید کمدی ترسناک خوابگاه دختران فیلم مهم تر و ماندگارتری باشد. در عین حال می توان به پل سیزدهم هم اشاره کرد که اگرچه فیلم مهمی در کارنامه سینمایی صالحی نیست، اما به دلیل بازی او در نقش جدی می توان به آن رجوع کرد؛ این که از همان سال های شروعین حضور در سینما بازی در نقشهای متفاوت و جدی را هم گوشه فکرش داشت. همین فکریت به بهترین شکل در اوایل سال های 90 و 93 بروز می کند و صالحی در نقش صابر در استراحت مطلق (عبدالرضا کاهانی) بازی می کند که تا اینجا درخشان ترین نقش آفرینی او در سینماست و نشئگی صابر و حامد (بابک حمیدیان) هنوز معادل ندارد و در صدر جدول سرخوشانگی مصرف مواد است! نکته قابل اشاره، کارنامه کاهانی است که تا به حال و در چند مقطع، از چهره برخی کمدین ها در فیلم هایش آشنایی زدایی کرده که جواب هم داده و با استقبال مخاطبان و منتقدان روبه رو شده: به جز صالحی در استراحت مطلق، باید به حضور مهدی هاشمی در هیچ، علیرضا خمسه در بیست و مهران غفوریان در ارادتمند؛ نازنین، بهاره و تینا اشاره کرد.

بعد از اوج صالحی در استراحت مطلق، این بازیگر چندان نتوانست چه در نقش کمدی و چه در نقش جدی، موفقیتش در سینما را دنبال کند. حتی کوشش او برای بازی در نقش جدی در فیلم چراغهای ناتمام هم راه به جایی نبرد. درعین حال به دو نمونه باز هم جدی برمی خوریم که کوشش صالحی در آن قابل مشاهده است، اما کیفیت و کلیت خود فیلم ها به قدری نیست که این کوشش های هنرمندانه و متفاوت، بیشتر دیده گردد؛ یکی بازی در شاه کش و به نقش یک مامور نیروی انتظامی و یکی هم بازی در صحنه زنی.

موفقیت: صالحی که عمدتا به نام بازیگر فیلم های کمدی و آثار سرگرم کننده و سینمای تجاری و بدنه شناخته می گردد یا می شد، موفقیت گیشه ای را بارها تجربه کرده، اما طعم موفقیت اعتباری و جدی تر را با فیلم استراحت مطلق چشید و به خاطر بازی خوبش، تندیس حافظ به نام بهترین بازیگر مرد پانزدهمین دوره جشن حافظ را به دست آورد. دو اعتبار دیگر جشنواره ای کارنامه صالحی هم مربوط به همین نقش و فیلم است: نامزد بهترین بازیگر مکمل مرد در جشن خانه سینما و نامزد بهترین بازیگر مکمل مرد در جشن منتقدان سینمای ایران. ما البته هم درباره صالحی و هم درباره دیگر کمدین های خوب سینمای ایران، امیدواریم که بازی ها و نقش های کمدی آنها هم فارغ از خوشایند تماشاگران، در محافل جدی و هنری و داوری های جشنواره ای هم مورد توجه و تحسین قرار بگیرد و آنها به خاطر استعداد و هنر نمکین شان هم جایزه به خانه ببرند.

علی رستگار و فاطمه ترکاشوند - ادبیات و هنر / روزنامه خبرنگاران