دیپلماسی شاه عباس با موسیقی

به گزارش اسلیم فا، او گاه شعر می سرود و برای شعر، آهنگی می ساخت و نوازندگان را وامی داشت آن آهنگ ساخته شده را به صورت ارکسترال اجرا کنند.

دیپلماسی شاه عباس با موسیقی

جواد نوائیان رودسری| در میان فرمانروایان صفویه، شاه عباس یکم را باید مقتدرترینِ آن ها دانست. دلایل این اقتدار، موضوع این نوشتار نیست؛ اما ذکاوت و زیرکی شاه صفوی، چیزی نیست که از دید هیچ مورخی پنهان بماند. شاه عباس شخصیتی عجیب داشت. بعضی او را جمع ضدّین می دانند.

گاه خشونت و قساوت را از حد به در می برد و زمانی، روحیه لطیف و هنری خود را به رخ همگان می کشید. در دستگاه عریض و طویل دربار او، آدمکش هایی مثل چیگین ها که دشمنان شاه را زنده زنده می خوردند، همان قدر منزلت داشتند که علیرضا عباسی، هنرمند خطاط و گنجی، خواننده خوش صدای عصر صفوی.

یکی از ویژگی های رفتاری شاه عباس، علاقه فوق العاده اش به موسیقی ایرانی بود. این اشتیاق فراتر از مجالس طَرَب شاهانه، از شاه عباس یک موسیقی دان و مسلط به دستگاه ها و ردیف های موسیقی ایرانی ساخته بود. شاید بسیاری از ایرانیان ندانند که شاه عباس، ساز می نواخت و به احتمال زیاد، ساز تخصصی اش سه تار بود.

او گاه شعر می سرود و برای شعر، آهنگی می ساخت و نوازندگان را وامی داشت آن آهنگ ساخته شده را به صورت ارکسترال اجرا کنند.

شاه عباس پنجه طلایی!

اسکندربیگ منشی، مورخ نامدار عصر صفویه و منشی مخصوص شاه عباس در عالم آرای عباسی می نویسد: [شاه عباس]در موسیقی و علم ادوار و قول و عمل سرآمد روزگار و بعضی از تصانیف آن حضرت در میانه ارباب طَرَب مشهور است و زبانزد اهلِ ساز.

نصرا... فلسفی در کتاب زندگانی شاه عباس اول، به نقل از نسخه خطی تذکره عرفات عاشقین آورده است: [شاه عباس]در موسیقی به مرتبه ای رسیده که جمیع مصنفان از وی طرز یابند. هم او، به نقل از نسخه خطی تاریخ خُلدبرین می نویسد: همچنین در فن موسیقی و علم ادوار، به ناخن تصرفات سزاوار، گره از کار قول و عمل مصنفان روزگار می گشوده است.

این گزارش ها، در کنار دیگر اسناد دوره صفویه نشان می دهد که شاه عباس نه تنها نوازنده ای چیره دست، بلکه در عیب یابی آثار دیگران نیز، توانمند بوده است. شاه عباس، موسیقی دانان بااستعداد را عزیز می داشت و به دربار خود جلب می کرد. در کتاب عالم آرای عباسی، اشاره ای به یکی از این موسیقی دانان و نوازندگان توانمند شده است؛ میرفضل ا... پسر میرمقصود که مشهدی بود و تنبورنواز شماره یک محفل شاه عباس محسوب می شد.

استاد ساخت تصانیف در دربار شاه صفوی، مراد خوانساری بود. در تواریخ موجود، از هنرمندان نوازنده ای همچون حافظ نایی (نی نواز)، احمد کمانچه ای، محمد مؤمن تنبوره ای (مشهور به حافظک) و سلطان محمد چنگی سخن به میان آمده است که جملگی در ارکستر شاه عباس عضویت داشتند و از خزانه مواجب می دریافتد.

شاه صفوی در 13 شعبان سال 1017 (دوم آذر 987) دستور داد برای نوازندگان و اهل موسیقی، در اصفهان محله ای بنا کنند و نام این محله را، محله نغمه گذاشت.

موسیقی به مثابه یک ابزار دیپلماتیک

رفتار شاه عباس نشان می دهد که وی، صرف نظر از علاقه اش به مجالس طَرَب، برای هنر ایرانی، ارزش و احترام فراوانی قائل بوده است؛ اما این ارزش و احترام، روی دیگری هم داشت و آن به رخ کشیدن شکوه فرهنگ ایرانی و البته دربار صفوی، در مقابل سفرای خارجی و به ویژه سفیران اروپایی بود.

شاه عباس عادت داشت که همیشه در فضای کاخ، طنین موسیقی برقرار باشد؛ حتی زمانی که به مذاکره با مقامات کشوری مشغول بود هم، صدای ساز متوقف نمی شد. او دستور داده بود هنگام ورود سفرای اروپایی، آنان را به شنیدن موسیقی ایرانی وادارند.

آنتونیو دوگوا دیپلمات اسپانیایی که در سال 1012 هـ. ق. از طرف پادشاه کشورش برای انجام مذاکرات سیاسی و نظامی وارد اصفهان شد، در خاطراتش به یاد می آورد که چگونه مجبور شده است موسیقی ایرانی را بشنود و شاه صفوی او و همراهانش را به اجرای موسیقی غربی وادارد و سپس، بر محتوا و شکل آن نقد های اساسی وارد کرده است.

دوگوا می گوید که شاه صفوی، شخصاً سازی (به احتمال زیاد سه تار) به دست گرفت و برای آن ها در یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی نواخت و اشعاری را به زبان فارسی زمزمه کرد. در تمام مدتی که مذاکرات دیپلماتیک برقرار بود، نوازندگان دمی از نواختن دست نمی کشیدند و با اشاره شاه، صدای ساز خود را بالا و پایین می بردند.

گویی موسیقی در فعالیت های دیپلماتیک فرمانروای مقتدر صفوی، به ویژه زمانی که با اروپایی ها طرف بود، بخشی از برنامه او را در بر می گرفت. نباید از یاد برد که این دوره، مصادف با شکوفایی عصر باروک در اروپا بود و شاهان قاره سبز، می کوشیدند تا با به خدمت دریافت هنرمندان در دربارهایشان، سطح و فرهنگ خود را به رخ دیگران بکشانند و شاه عباس یکم، به احتمال زیاد از این رویکرد آگاه بود و می کوشید تا با عرضه موسیقی ایرانی و دستگاه ها و گوشه های مختلف، متنوع و دل انگیز آن و نیز نقد موسیقی غربی، نشان دهد که ایرانی نه تنها در فرهنگ چیزی از ملل اروپایی کم ندارد، بلکه سرآمد هنرمندان عالم را باید در میان ایرانیان یافت.

به نظر می رسد که شاه عباس یکم، این دیپلماسی تهاجمی را به همین دلیل به کار گرفت و گزارش سیاحان و سفرای اروپایی نشان می دهد که تا حدود زیادی هم به اهدافش می رسید.

منبع: روزنامه خراسان

منبع: فرادید
انتشار: 9 مرداد 1399 بروزرسانی: 6 مهر 1399 گردآورنده: slimfa.ir شناسه مطلب: 1094

به "دیپلماسی شاه عباس با موسیقی" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "دیپلماسی شاه عباس با موسیقی"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید